Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon olarak çevirdiğimiz DAO her organizasyon için kullanılabilir. Eğitim de temelde bir organizasyon olduğu için DAO kapsamında değerlendirilebilir.

Farklı boyutlarda ele alınabilecek olan bu konuyu biz daha çok blokzincir teknolojileri ekseninde dillendirilmeye başlanan Merkezi Olmayan Eğitim (DeEd) ekseninde ele alacağız.

Mevcut Müfredata Dayalı Eğitim

Hâlihazırda dünyanın neredeyse tamamında eğitimin bir kısmı devlet tarafından zorunlu olarak verilmekte; eğitimin zorunlu olmadığı alanlarda bile bazı dersler müfredat gereği zorunlu olarak uygulanmaktadır. Müfredat temelli eğitimi kısaca, merkezi otoritenin belirlediği konuların, merkezi otoritenin belirlediği şekilde herkese öğretilmesi şeklinde özetleyebiliriz.

Bu sistemin bazı çıkmazları vardır:

1. Farklı yörelerin sosyokültürel yapıları ve seviyeleri göz ardı edilmiştir.
2. İhtiyaçlara ve kişisel tercihlere göre değil, belirlenen çerçeveye göre eğitim verilir.
3. Eğitimin amacı sınavları geçip bir diploma sahibi olmaktır. Yani bir bakıma amaç öğrenmek değildir.
4. Müfredatlar dinamik olmadığı için yıllarca aynı şey uygulanır, müfredatların gelişmelere ayak uydurması çok yavaştır.
5. Hükûmetlerin değişiminde ideolojik yaklaşımlardan etkilenir. Çünkü her hükûmet kendi anlayışı ile sadık vatandaş yetiştirme amacıyla eğitime yönelir.
6. Bazı azınlık okulları, dinî organizasyonların okulları ve diğer bazı nüfuz çevrelerinin etkin olduğu okullarda da yine tek tip insan yetiştirme amacı çoğu zaman girişimciliği ve analitik düşünme kabiliyetini törpülemektedir.

Alternatif Üretme Çabaları

Eğitim teknolojilerinin gelişmesi ve uzaktan eğitim sistemlerinin ortaya çıkması ile müfredata dayalı eğitimin eksiklerini kapatmak üzere bir yığın sistem veya eğitim programı ortaya çıktı.

Ücretli veya ücretsiz birçok uzaktan eğitim programı ile karşılaşmışsınızdır. İhtiyacınız ne ise onun eğitim materyalini veya eğitim videolarını internet ortamında bulabilirsiniz. Verilen eğitime bir sertifika veren kuruluşlar da vardır.

İnternette birçok ücretsiz online eğitim veya açık kaynak eğitimi olsa da DeEd ile temel eğitimler dahil bütün eğitim sistemi için bir dönüşüm imkânından söz edebiliriz.

Geniş kitlelere eğitimde fırsat eşitliği sunarak dezavantajlı bölgelere destek olmaya çalışan Khan Academy günümüze kadar gelmiş en kapsamlı merkeziyetsiz eğitim çabası olarak görülebilir. Ancak eğitim verilen ortam henüz blokzincir temelli olmadığından tam anlamıyla merkeziyetsiz diyemeyiz.

Merkeziyetsiz Eğitim (DeEd) Ne Getirir?

Beklendiği gibi DAO felsefesi ile merkeziyetsiz eğitim sistemleri ortaya çıktığında yukarıda dile getirdiğimiz müfredata dayalı eğitim sistemlerinin çıkmazları birer birer çözülerek ihtiyaçlara cevap veren eğitim sistemleri ortaya çıkabilir. Ya da en azından mevcut eğitim kurumlarının şimdilerde daha çok ilgi gösterdikleri NFT gibi teknolojilerle sertifika ve diplomaların verileceğini de öngörebiliriz.

DeEd eğitimde ilk etapta şu sorunlara çözüm getirecek bir teknoloji olarak görülmektedir:

1. Yerel ihtiyaçlara uygun eğitim fırsatı oluşturulabilir.
2. İhtiyaca göre eğitimlerin şekillenmesi sağlanabilecektir.
3. Eğitimin bir zorunluluk olarak görülmesi değil, bir ihtiyaç ve bir geliştirme aracı olarak ele alınması anlayışı daha çok yerleşecektir.
4. Dezavantajlı bölgeler için daha fazla eğitim paketi sunmak isteyen STK’lar veya yeni DAO’lar daha kolay ve hızlı hareket edebilecekler ve tüm dünya ölçeğinde yayılım gösterebileceklerdir.
5. Çeviri teknolojilerindeki gelişmeler ve yapay zeka ile birlikte düşünüldüğünde dünya ölçeğinde eğitim içerikleri üretmenin ve yayınlamanın kolaylaşacağını söyleyebiliriz.
6. Öğrencilerin ilgisini çekmeyen sıkıcı zorunlu dersler olmayacağı için merak ettikleri ve ilgi gösterdikleri konularda daha hızlı ve etkin öğrenme sağlanacaktır.
7. Öğrenci yetişkinse kendisi, eğer çocuksa ebeveyni ne öğreneceğine karar verebilir.

Bütün bunlardan dolayıdır ki eğitimde özerklik (yerel karar mekanizmaları ile eğitim) ve merkeziyetsizlik yıllardır gündeme getirilmekte ve savunulmaktadır. Bu konuda en ciddi çalışmanın BM bünyesinde UNESCO tarafından 1999 yılında hazırlanan kapsamlı bir rapor olduğunu söyleyebiliriz.

Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi (European Commission Joint Research Centre) 2017 yılında “Eğitimde Blokzincir” (Blockchain in Education) raporunu yayınlamıştır.

Buradan hareketle birçok yerde denenen şey, karar mekanizmalarının yerel yönetimlere veya okullara devredilmesi şeklindedir.

Online eğitim araçlarının hem eğitimde fırsat eşitliğini sağladığı hem de her zaman her yerden erişilebilir olduğu konusunda çoğumuz hemfikiriz. Ancak web 2.0 ile kurulan merkezi yapılarla online eğitimin maliyeti yüksektir. Ayrıca ciddi güven sorunları da ortaya çıkmaktadır. Youtube’daki yığınla eğitim videolarının hepsinin içeriğine güvenebilir miyiz? Özellikle tıklamayla para kazanma amacıyla çoğaltılan videolardaki yanlış bilgilerle çocukları baş başa bırakamayız.

Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi’nin raporunda blokzincir teknolojisinin eğitimdeki uygulamalarına yönelik olarak sekiz farklı senaryoya yer verilmiştir.

1. Sertifikaların kalıcı güvenliği için blokzincir kullanımı
2. Çok aşamalı akreditasyonu doğrulamak için blokzincir kullanımı
3. Kredi transferi ve otomatik tanıma için blokzincir kullanımı
4. Hayat boyu öğrenme pasaportu olarak blokzincir kullanımı
5. Fikri mülkiyetin takibinin ve kullanımının ödüllendirilmesi için blokzincir kullanımı
6. Blokzincir aracılığı ile öğrencilerden ödeme alınması
7. Kupon sistemi aracılığıyla blokzincir üzerinden öğrencilere fon sağlama
8. Eğitim kurumlarında öğrenci kimliklerinin blokzincir aracılığı ile yapılandırılması

DeEd ve bu alanda kurulacak DAO’lar blokzincir teknolojisini de kullanarak bütün bu engelleri kaldıracak ve dinamik, ucuz, pratik, sürdürülebilir eğitim sistemleri kurabileceklerdir.

DeEd’in Önündeki Engeller

Diğer merkeziyetsiz teknolojilerin tamamı için de söz konusu olmakla birlikte DeEd için merkezi otoritelerin engel çıkartacaklarını öngörmek kehanet olmaz. Zira bütün merkezi otoriteler eğitimi bir vatandaş yetiştirme mekanizması olarak görmekte ve belirli yaşlar için zorunlu kılmaktadırlar.

Merkezi otoritelerin konuya ideolojik yaklaşmaları ve sabote edecek muhalif yaklaşımları öne sürmeleri karşısında konuyla ilgili kurulacak DAO’ların etkin rolü, bu alanın önünün açılmasını sağlayacaktır.

2022 Başında DeEd’in Durumu

Birçoğu henüz fikir veya proje aşamasında olmasına rağmen DeEd kavramı çerçevesinde bazı girişimlerin olduğunu söyleyebiliriz.

Malta merkezli bir eğitim teknolojisi girişimi olan English Forward’ın kurucusu Mitch Rankin, Web 3.0 yanı sıra merkeziyetsiz eğitimi savunmakta ve bu konuda girişimleri olduğu bilinmektedir.

Merkeziyetsiz Eğitim’in daha çok teknoloji temelli ve okulsuz bir eğitim olacağını bekleyebiliriz. Bu konuda 1971 yılında Okulsuz Toplum adıyla yayınladığı eserinde Ivan Illıch; okulun, statükonun korunmasına vesile olan araçlardan biri olduğundan dolayı bu prestije sahip olduğu yolundaki tezini kanıtlamaya çalışmaktadır.

Gelecekte Ivan Illıch’in iddia ettiği okulsuz topluma doğru gider miyiz bilinmez ama blokzincir üzerinde eğitim için de çok güçlü fırsatların olduğu akademik çalışmalarla da ortaya konmaya başlamıştır. Bu konuda yazılmış uluslararası ve çok disiplinli araştırma makalesine bu linkten ulaşabilirsiniz.

Bu yazı @LunaDAO_ için 21 Şubat 2022 tarihinde yazılmıştır.