ÖZÜN ÖZÜ: Cömertler bu dünyayı sırtlarında taşıyorlar. Dünyada cömert insanlar olmasaydı çoğumuz için hayat bir çileye dönüşürdü.

ÖZET: Cömertlik bir beklenti için yapıldığında bütün tılsımını kaybeder. Yine cömertliktir ama insanlar tarafından hoş görülmez. Oysa içten ve hiçbir beklenti olmadan yapılan cömertlik ne kadar güzeldir. Hele ki insanların faydalanması için bir eser ortaya koymaya yönelik cömertlikler ne kadar güzeldir. Derdini anlatmaktan aciz bitkilere, hayvanlara, acizlere, mağdurlara hasılı bütün yaratılmışlara yönelik gösterilecek destek ve cömertlik dünyayı güzelleştirecek olandır.

***

Eski arapların cömert insanlar için kullandığı mecazi bir tabir vardır: “esen yeli besleyen”. Bu ifade ikram ve besleme konusunda kişi ayırımı yapmadan insanlara ve hayvanlara karşı cömertlik yaptığını anlatmaya çalışmaktadır.

Cömertlik herkesçe bir erdem olarak anlaşıldığı gibi dinî bir kavram olarak da anlaşılmaktadır. Elbette dini hassasiyetleri olmayan kişilerin bile arkadaşları ve dostları için harcama yaparken bol davranmaları cömertliktir. İnsanlığın yararına olduğunu düşündüğü herhangi bir projeye bağışta bulunması, afet ve yoksullukla mücadele çalışmalarına destek olması cömertliktir.

Hayvanları korumak ve beslemek için harcama yapmak cömertliktir. Hastaların tedavisi için yapılan bağışlar, savaş mağdurlarının rehabilitasyonuna verilen yardımlar, göçmenlerin barınması için yapılan harcamalar gibi birçok konuda yardım ve bağışlar yapmak cömertlik başlığı altında belirtilebilir.

Cömertlik daha çok harcama, bağış yapma, yedirme gibi davranışlara yönelik kullanılır. Kişinin emeği ile bir organizasyona destek vermesi başka bir erdemli davranış olan yardımseverlik olarak değerlendirilir.

Cömertlik sadece mağdurlara veya ihtiyaç sahiplerine yönelik harcama için kullanılmaz. Örneğin bir kişinin arkadaşlarını toplayıp onlara ziyafet vermesi de cömertliktir. Aile bireylerine pahalı hediyeler alması, iş arkadaşlarına ikramlarda bulunurken veya birlikte yapılan bir etkinliğin ödemesini üstlenirken de yaptığı şey cömertliktir.

Hangi maksatla yapılırsa yapılsın cömertçe davranan kişinin niyetinde bir beklenti olduğu söylenebilir. Bu beklenti ya dinî hassasiyetlere dayanan sevap kazanma, öteki dünyada ödül alma beklentisidir veya bağış yaptığı organizasyon tarafından onurlandırılma, toplum tarafından değer verilmesi beklentisidir. Kimi zaman da sosyal sorumluluğunu yerine getirdiğini müşterilerine göstererek halkla ilişkiler çalışması yapılması veya doğrudan reklam maksadı da taşıyabilir. Beklentinin ulvi bir amaç taşıması veya kısa vadeli menfaate dayanması davranışı etkilemez. Davranış yine de cömertliktir. Ucunda bir beklenti olması da bir gerçektir.

Cömertlikten bir beklenti içinde olmak veya olmamak daha çok içtenlikle, samimiyetle ilgilidir. Beklentiyi ne kadar açık ederseniz o kadar başa kakmaya yaklaşırsınız. Yardımlar dağıtırken fotoğraf çekip yayınlamak başa kakmadır.

Uzun vadeli ve dolaylı beklentiler başa kakma olarak algılanmaz. Daha çok erdemli kişi davranışı olarak algılanır. Kendiniz yaptığınız yardımları dile getirmez ve reklam etmezseniz başkalarının arkanızdan bunları dile getirmesi erdemli kişi olduğunuz yönünde toplumu daha çok tatmin eder. Ama arkanızdan cömertliğinizi dile getirenleri sizin yönlendirdiğiniz veya organize ettiğiniz ortaya çıkarsa yaptığınız şey cömertlik olmaktan çıkma riski taşır. Reklam için yapıyormuş, desinler için yapıyormuş, samimi değil gibi suçlamalara maruz kalırsınız.

Arkadaşlarınıza yönelik yaptığınız cömertlikler de kimi zaman “hava atıyor” eleştirisi ile küçümsenebilir.

Bu anlamda Osmanlı döneminin sadakataşı uygulaması kimin kime bağış yaptığını gizlemesi yönüyle harika bir buluştur ve yukarıda sözünü ettiğimiz bütün eleştirileri bertaraf eder. Günümüzde yardım kuruluşlarının tamamı aslında bu sadakataşı mantığı ile çalışmaktadır. Ancak bir yardım kuruluşuna yaptığınız yardımın dekontunu, mesajını internette paylaştığınızda bütün samimiyeti ortadan kaldırmış olursunuz.

Yine belediyelerin veya bazı sivil toplum kuruluşlarının belirli yerlere yardım sandıkları hatta aynen eskisi gibi sadakataşları yaptırmaları günümüzde popülist bir yaklaşım sergilemektir. Artık yeni teknolojilerle bağışlar yapmak, toplanan bağışları ihtiyaç olan yerlere harcamak mümkün iken bu tür reklam malzemesi olabilecek yaklaşımlar samimiyete zarar verir.

Sadakataşları, yardım kumbaraları ne kadar işe yarar veya ne kadar kötüye kullanılır, nasıl denetlenir bütün bunları iyi değerlendirmek gerekiyor.

Cömertlik temelde yardımlaşma ve sosyal bağları güçlendirmeye yarayan bir erdemdir. Ancak bunun kötü niyetli kişi veya organizasyonlarla kötüye kullanılması ihtimali elbette vardır. Bunu denetleme ve kötüye kullanımı engelleme görevi devlet kuruluşlarına düşmektedir.

Cömertlik cimriliğin tersi olarak da düşünülebilir. Bu durumda cimriliğin azalması cömertliğin artmasına bağlıdır.

Sadece yardımlaşma, bağışlar gibi konularla da sınırlanamaz cömertlik.

Kişi ailesine, çocuklarına harcama yaparken de cömert davranmalıdır. İhtiyaçları giderirken, eğlenmeye veya dinlenmeye bütçe ayırırken de dengeyi gözeterek cömert davranmak mutluluğa katkı sağlar. Cimri kişiyi kimse sevmez. Cömert insanlar sevilir. Elbette burada da savurganlık ve israf notasına getirmeden cömert davranmayı önemsemeliyiz.

Dikkat edilirse erdemli davranış kalıplarının hemen hepsinde bir denge söz konusudur. Harcamaları çok kısmak cimriliktir, ölçüsüzce harcamak savurganlık ve israfa sürükler. Dengeli ama bol kepçe harcamak ise cömertliktir. Gereksiz yapılan harcama israftır ve cömertlik sınırını geçer.

Yiyecekler tabakta kalıp çöpe gidecekse onları ölçülü tutmak cimrilik değil tutumluluk olarak değerlendirilir. Tutumlu olmak da cömertliğe engel değildir.

İstemeyerek, gönülsüzce, mecbur kalınarak, kerhen yapılan bağışlar ve harcamalar cömertlikten sayılmaz. Kişinin cömert sayılabilmesi için gönülden yapması ve bunu içselleştirmiş olması beklenir.

Cömertliğin kişinin kendisine de büyük faydaları vardır. Diğer bütün erdemler gibi cömertlik de psikolojik olarak kişiyi ruhsal tatmine eriştirir. Huzur veren faktörler arasında cömertlik de sayılabilir. Vermek her durumda akıl sağlığını olumlu yönde etkiler.

Her ne şekilde olursa olsun cömertlik iyidir, cömert insanlara ihtiyaç vardır.

Çocuklarımıza cömert olmayı öğretmeli, cömert insanları tebrik etmeli, cömertliği teşvik etmeliyiz.

Cömert insanlar sayesinde dünya daha güzel olacak, elbirliği ile harika sonuçlar elde edebileceğiz.

20 Ağustos 2021 Cuma